- Online Randevu İçin Tıklayınız
- Pazartesi – Cuma: 09.00 – 18.00
Kıymetli evrakın ortaya çıkışı, paranın ve eşyanın tedavülünün güvenli bir şekilde yapılabilmesi amacıyla olmuştur. Güvenli bir şekilde tedavülün yapılabilmesi için yalnızca kıymetli evrakın geliştirilmesi yeterli olmamış, birtakım destekleyici devir kurallarına da ihtiyaç duyulmuştur. İşbu devir kurallarının gelişmesi ve kanuni düzenleme altına alınması ile ciro kavramı ve ciro ile devir kurumu ortaya çıkmıştır. Güvenli tedavüle yönelik geliştirilen ciro, öncelikle poliçenin devrinde kullanılsa da poliçeye uygulanan ciro hükümleri diğer kıymetli evraklar için de devre konu olmuştur. Bu makalede ciro kavramına ve çeşitlerine değinilecektir.
Ciro kelimesi İtalyanca “devretmek” anlamına gelen “girare” kelimesinden türemiştir. Dolayısıyla, cironun kıymetli evrakın bir devir şekli olduğu lafzından da anlaşılmaktadır. TTK m. 647/1, mülkiyet veya sınırlı bir ayni hak kurulması amacıyla kıymetli evrakın devredilmesi için her halde senet üzerindeki zilyetliğin devrinin şart olduğunu düzenlemiştir. İlgili kanunun 648. maddesi hükmü uyarınca da ciro, poliçeler yönünden düzenlenmiştir. Poliçelere ilişkin hükümler diğer kambiyo senetleri hakkında uygulanmaktadır. Bu doğrultuda söylenebilir ki, ciro kambiyo senedindeki hakkın devredilmesini sağlayan bir çeşit irade beyanıdır. Yani senetteki tüm haklar ciro ile devredilir. Bu açıdan ciro teşhis ve teminat işlevi sağlamaktadır. Cironun teşhis işlevi, düzgün ciro zincirinin takip edilerek yetkili hamilin teşhis edilmesi ile sağlanmaktadır. Cironun teminat işlevi ise, her cirantanın kendinden sonra gelenlere ve hamile karşı sahip olduğu sorumluluğu ifade etmektedir.
Cironun tasnifi noktasında, şekline, yapılış maksadına, keşidecinin veya cirantanın mesuliyetinden kurtulmak için koydukları kayıtlara, zamanına, kime yapıldığına gibi ayrımlara gidilmektedir.
Şekil yönünden ciro beyaz ciro ve tam ciro olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu bağlamda tam ciro, ciro şerhinde cironun kimin lehine yapıldığı belli olan ciro çeşididir. Bir başka ifade ile hakkın kime devredildiği belli olan ciro çeşidine tam ciro denilmektedir. Cironun normal şekli tam cirodur. Tam ciroda, lehine ciro yapılan kişi ismen belirtilir ve cironun ciranta tarafından imzalanması gerekir. Bu açıdan doktrinde tam ciro için “isme ciro” kavramı da kullanılmaktadır. Beyaz ciro ise TTK’nın 683.maddesi ve devamı fıkralarında belirtilmiştir. Beyaz ciro bakımından ciro lehtarı belli değildir. Devredilenin kimliği gösterilmemektedir. Beyaz cironun poliçenin arkasına veya alonj adı verilen eklenti niteliğindeki kağıt üzerine yapılması gerekir. Ancak beyaz ciro, poliçeyi alan hamile, tam ciro ile almasına nazaran daha fazla imkan sağlamaktadır.
Yapılış maksadına göre ciroyu üç şekilde sınıflandırmak mümkündür. Amaç, senetten doğan tüm hakların devredilmesi ise “temlik cirosu” söz konusudur. Diğer bir yandan ciro senet bedelinin tahsil edilmesi amacıyla bir kimseye yetki verilmesi için yapılıyorsa “tahsil cirosu”ndan bahsedilecektir. Şayet, senedin içerdiği alacağın bir borç için teminat olarak gösterilmesi amacıyla yapılan ciro mevcutsa bu ciro çeşidine “rehin cirosu denir.”
Temlik cirosu senetten doğan tüm hakkın devri amacıyla yapılan cirodur. Şayet bir ciro, tahsil ya da terhin amacıyla yapılmamışsa, o cironun temlik cirosu ile yapıldığı varsayılır. Ancak, TTK’nın 688 ve 689. maddeleri bu uygulama bakımından istisna kabul edilir. Bu istisnalar dışında cironun temlik değil de, başka bir amaçla yapıldığının ispatı cirantaya aittir. Temlik cirosunun temlik, teşhis ve teminat fonksiyonları mevcuttur. TTK 684.maddesi temlik fonksiyonunu düzenlemiştir. Buna göre, ciro ve teslim neticesinde poliçeden doğan bütün haklar devredilmiş olur. Temlik cirosunun bir diğer fonksiyonu ise hak sahibini teşhis imkanı sağlıyor olmasıdır. TTK 686. maddesinin 1. fıkrası hükmü teşhis fonksiyonunu ifade etmektedir. Son olarak temlik cirosunun teminat fonksiyonu vardır. Bu hususta, ciranta, poliçenin kabul edilmemesinden ve ödenmemesinden sorumludur.
Poliçenin tahsil cirosu ile verilmesinin amacı, senet bedelini bizzat tahsil edemeyen ya da etmek istemeyen hamilin başkasını bu işi yapmakla görevlendirmesidir. Tahsil cirosu, senette müdemiç alacak hakkının tahsili amacıyla yapılmaktadır. Çoğunlukla tahsil işi bankaya bırakılmaktadır. TTK m.688/1 hükmü bir cironun tahsil cirosu olarak değerlendirme şartını açıklamıştır. İşbu hüküm uyarınca, ciroda “vekaleten”, “bedeli tahsil içindir” ya da sadece vekil etmeyi ifade eden bir kayıt bulunması tahsil cirosu olarak nitelendirebilmek için yeterli sayılmaktadır. Ayrıca tahsil cirosunun tam ciro olarak yapılması gerekir. Beyaz ciro ile yapılması tahsil cirosu için kabul edilmemektedir. Buna ek olarak TTK 688/I hükmü uyarınca hamil, poliçeden doğan tüm hakları kullanabilse de o poliçeyi ancak tahsil cirosu ile tekrar ciro edebilir.
Rehin, bir çeşit teminattır. Rehin cirosu ise poliçeden doğan hakları rehnetmek amacıyla yapılmaktadır. TTK m.689/1 hükmü bir cironun rehin cirosu olarak nitelendirilebilmesi için gereken şartı ifade etmektedir. Buna göre, ciroda “bedeli teminattır”, “bedeli rehindir” ya da rehnetmeyi ifade eden herhangi bir kayıt bulunuyorsa bu durumda rehin cirosu mevcuttur. Anılan fıkranın son cümlesi gereği hamil, poliçeden doğan tüm yetkileri kullanabilse de kendisi tarafından yapılan ciro tahsil cirosu hükmündedir.
Ciroda alacaklı gösterilen kimse mevcut poliçe ilgilileri dışında kalan bir kimse olabilir. Ya da daha önce senet üzerinde yer alan imzayla senet borçlusu durumunda bulunan kişidir. İlk durumda, senetle ilgisi olanların sayısına bir tane daha ilave edilmektedir. İkinci durumda ise zaten daha önce poliçe ile ilgisi olan kişiye senet geri dönmektedir. İşbu durumda ciroya, “geriye ciro” denilmektedir. Geriye ciro ile senedi alan hamil, ilk durumuna dönecektir.
Yapıldığı zamana göre ciro çeşitlerinden biri “gecikmiş ciro”dur. Poliçenin ciro ile devri, protesto çekilmesine ya da protesto çekilmeyen hallerde, protesto çekilmesi için yeterli sürenin geçmesine kadar yapılabilmektedir. Fakat, protesto çekildikten veya protesto çekilebilmesi için gereken zaman dolduktan sonra ciro yapılmışsa burada “gecikmiş ciro” söz konusu olacaktır. Gecikmiş cironun mevcut olduğu durumlarda alacağın temliki hükümleri gündeme gelecektir.
Cironun teminat fonksiyonu, senet üzerinde imzası bulunan tüm ilgililerin senet ödemelerinden dolayı sorumluluk altına girmesi ile açıklanabilir. Bu bağlamda ilgililerin senet hamiline karşı kabul ve ödeme kaynaklı sorumlulukları bulunmaktadır. Hamil açısından bu durum garanti teşkil etmektedir. Ancak, TTK m.685/1 uyarınca ciro şerhine konan bir kayıtla, bu garanti kaldırılabilmektedir. Bu durumda bazı cirolar, teminat fonksiyonu bulunmayan ciro olarak karşımıza çıkmaktadır.
Senede, “emre yazılı olmadığı” ya da “ciro olunmayacağı” şeklinde kayıt düşülmesi ile poliçenin cirosu keşideci tarafından yasaklanabilmektedir. Bu kayıt bir ciranta tarafından konuyorsa sadece o ciranta açısından sonuç yaratırken, keşideci tarafından konması halinde senet nama yazılı hale gelecektir. Bu sayede ciranta, ciro ettiği şahıstan sonraki hamillere bir başka deyişle senedi ciro ile alanlara karşı sorumluluktan kurtulacaktır.
SONUÇ
Ticari anlamda tedavül ile poliçelerin devrinin sağlanabilmesi amacıyla ciro kaydı ortaya çıkmıştır. Ciro, ayrıntılı bir şekilde poliçeye ilişkin olarak düzenlenmiş, diğer kambiyo senetlerine poliçe hükümlerine kıyas ile uygulanmıştır. Ciro, kanun koyucu tarafından senedin tedavül kabiliyetini artıran bir tasarruf işlemi olarak kullanılmıştır. Bu bağlamda kullanılan ciroyu birçok farklı sınıflandırmaya tutmak mümkündür. Yapılış maksadına, şekline, yapılış zamanına, kime yapıldığına gibi ayrımlarla ciro incelenebilmektedir. Kanaatimce ciro, ticari hayatın gereklerine uygun olarak düzenlenmiş olup hızlı ve güvenilir tedavül sağlama işlevini yerine getirmektedir. Ayrıca, ciro ile devir sayesinde tedavül güvenliği ile gerçek hak sahibinin menfaati arasında oldukça hassas bir denge kurulmuştur.